Çalışma sistemlerine bağlı olarak Rebreatherları – Geri Solutucuları 3 kategoride sınıflayabiliriz.
- Oksijen kapalı devre (Oxygen Rebreathers)
- Yarı-kapalı Devre – SCR (Semi-closed circuit rebreathers)
- Kapalı devre- CCR (Closed circuit rebreathers)
Genelde rebreather dizaynında sistem iki ana bölüm içerir. Birisi solunum çemberi sistemi, diğeri ağızlık (maps) sistemidir. Özellikle solunum çemberinde soluk alınıp verildiğinde, karışımın içerisinde dolaştığı tüm bölüm sert, katı, esnek olmayan bir alan olsaydı dalgıcın nefes alıp vermesi imkansızlaşabilirdi. Bu nedenle solunum çemberi içinde alternatif akciğer yerine geçen esnek, içine soluk verildiğinde şişen, soluk alındığında daralan, kısaca hacmi değişebilen bir bölüm ( counterlung – ciğer) yerleştirilmiştir.
Solunum çemberi içerisinde bir (CO2) karbondioksit alıcı kimyasal madde vardır. Bu solunum esnasında soluk verdiğimizde, sisteme üflediğimiz gaz içerisindeki CO2 bu kimyasal madde tarafından emilir. Bu CO2 emici maddeye çeşitli adlar verilebiliyor, sodalime, Sofnolime, Kireç veya lithium hydroxide bunlardan bilinen isimlerinden birkaç tanesidir. Bu kimyasal maddelerin ayrı ayrı CO2 emme miktarları vardır. Bu kimyasal maddelerin bazıları bidon ile satılır bazı modellerde ise örnek Poseidon Rebreatherlar da kartuş şeklindedir. Kullanım süreleri oldukça yüksek emniyet paylı olup toplam kullanım sürelerinin sonunda muhakkak bu kimyasal madde atılıp yerine yenisi konulmalıdır. Sistemde yer alan diğer bölüm oksijen ünitesidir bu ünite CO2 si emilmiş olan gaz karışımına oksijen enjekte ederek karışımı solunabilir hale getirir.
Sistemin bir diğer ünitesi geri döndürmez valf sistemidir. İki farklı valftan biri solunum çemberine ağızlıktan (maps) girişte diğeri solunum çemberinden ağızlığa çıkıştadır. Nefes alındığında çıkış valfı açılıp giriş valfı kapanarak metabolizmayı çalıştıracak oksijen miktarına sahip CO2 siz karışımı solunum sistemimize emeriz, nefes verildiğinde ürettiğimiz CO2 ve yüzdesi azalmış O2 ile diğer metabolizmaca kullanılmayan gazları (azot, helyum vs) giriş valfı açılıp çıkış valfı kapanarak solunum çemberine CO2 si emilip oksijen ilave edilmesi için göndeririz. Bu tek yönlü giriş ve çıkış valfleri olmasaydı her soluk alış verişimizde sistemde karmaşık bir gaz hareketi olacak, metabolizmanın çalışması hayatın devamı için gerekli gaz karışımı istenen oranda olmayacaktı. Sistemde ağızlık bölümünde bulunan bir kapama valfı da herhangi bir nedenle ağızlığı ağızdan çıkarmamız gerekirse açık devre moduna almamızı sağlar ve ağızlığı ağzımıza aldığımız zaman içindeki suyu dış ortama tahliye etmemizi sağlar.
Solunum çemberi içerisinde rebreatherın türüne göre mekanik, pnömatik veya elektronik sistemlere göre çalışan oksijen ve/veya gaz karışımını sisteme belirli bir sabit veya değişken oranda veren püskürtme sistemleri vardır.
Oksijen kapalı devre (Oxygen Rebreathers)
Oksijen rebreatherı en basit olan sistemdir. Ana fikir; sistemde bulunan % 100 oksijen tüpünden bir püskürtme sistemi vasıtasıyla solunum çemberine dalgıcın metabolizmasında harcanan miktar kadar oksijenin verilmesi esasına dayanır. Bazı oksijen rebreatherlarında solunum çemberine sabit miktarda oksijen verilir, bu miktar dalgıcın kullandığı ortalama oksijen yüzdesi, dakikadaki solunum (litre olarak) kapasitesi ve maksimum dalış derinliği faktörleri göz önünde bulundurularak tespit edilir. Oksijen rebreatherlarında güvenli maksimum derinlik sınırı 6 metredir.
Yarı-kapalı Devre – SCR (Semi-closed circuit rebreathers)
Oksijen rebreatherlarında solunum çemberine saf oksijen püskürtülerek solunuma uygun hale getirme işlemi, yarı kapalı rebreatherlarda solunum çemberine gaz karışımı püskürtülerek yapılır. Yarı kapalı rebreatherları gaz karışımını solunum çemberine püskürtme sistemlerine göre iki kategoriye ayırabiliriz.
- Aktif ilave sistemi ile çalışanlar
- Pasif ilave sistemi ile çalışanlar
Bu iki kategori içerisinde en çok kullanılan, aktif ilave sistemi ile çalışan rebreather aygıtlarıdır. Bu sistemin solunum çemberine gaz karışımını püskürtme metodu aynen yukarıda anlatılmış olan oksijen rebreatherlarında olduğu gibidir. İki rebreather arasındaki farkın en belirgin noktası oksijen rebreatherlarında püskürtülenin saf oksijen, yarı kapalı rebreatherlarda püskürtülenin gaz karışımı olmasıdır. Aktif ilave sistemi ile bu karışım önceden belirlenmiş sabit bir akış miktarı ile (debi) solunum çemberine ilave edilir. Bu miktar derinliğe bağlı olarak değiştirilmez fakat o rebreatherların kullanılabileceği maksimum derinlik sınırı hiçbir zaman geçilmez. Aktif ilave sisteminde zamana bağlı olarak dakikada/litre ölçüsü ile önceden yapılan hesaplara göre belirlenen miktar aktif ilave sistemi üzerindeki ayar mekanizması yardımıyla sabitlenir. Bu sistemde ilave edilecek gaz karışımındaki oksijenin yüzdesi, yüzde yüz olmadığı için yarı kapalı rebreatherlarla karışım oranını inilecek derinliğe uygun yüzdede ayarlayarak oksijen rebreatherlarından daha derine dalış yapılabilir. Sisteme ilave edilen gaz karışımları aşağıdaki gibi olabilir;
- Nitrox (oksijen+azot)
- Heliox (oksijen+helyum)
- Trimix (oksijen-helyum+azot)
Bunlardan hangisinin kullanılacağı, dalınacak maksimum derinliğe bağlı olarak kararlaştırılır.
Kapalı devre- CCR (Closed circuit rebreathers)
Klasik scuba dalış takımlarına göre daha uzun dip zamanı yapmayı, daha az tüp ve gaz taşımayı sağlayan donanımdırlar. Sistem içerisinde elektronik donanım ve muhtelif algılayıcılar ile oksijen yüzdesi ölçen aygıtlar vardır. Özel bir eğitim aldıktan sonra ile kullanılması önerilir, bilgisayar sistemi ile kendi çalışma sistemini yönetir ve özel yazılımlar ile dalış öncesi rebreatherın gaz karışım sistemi programlanabilir.
Kapalı devre rebreatherlarda en belirgin farklılık solunum çemberine iki ayrı gaz tüpünden gaz püskürtülmesidir. Bunlardan biri saf oksijen tüpü diğeri seyreltilmiş gaz (diluent) tüpüdür. Karışım gaz (diluent ) tüpünde hava ,oksijen+azot(nitrox), oksijen+helyum(heliox) veya oksijen+helyum+azot (trimix) bulunur. Hangisinin seçileceği dalışın maksimum derinliğine, dip zamanına ve deko duruşlarına bağlı olarak kararlaştırılır. Genelde karışım gaz tüpünde, maksimum derinlikte rebreatherda bir arıza olursa bu derinlikte doğrudan solunabilecek bir gaz karışımı konulması güvenlik tedbiridir. Bu durumda sistem normal scuba sistemi gibi açık devre olarak çalışabilir. Bu sistem ağızımızda buluna ağızlık ile açık devre moduna alınarak kullanılabilir. Kapalı devre rebreatherlarda bulunan saf oksijenin ve karışım gazın solunum sistemine püskürtülmesini organize eden elektronik sistem vardır. Bu sisteme bağlı olarak solunum çemberindeki gaz karışımının oksijen yüzdesini ölçen oksijen sensörleri ve buna bağlı olarak püskürtme sistemlerini açıp kapayan elektronik valf sistemleri bulunur. Elektronik sistemdeki bilgisayar komut bölümü önceden hazırlanan bilgisayar programları ile yönetilir. Sistemde oksijen kısmi basıncı yüzdesini her derinlikte o derinlik için programlanan değerlerde sabit tutmak için solunum çemberinde bulunan oksijen sensörleri ile sürekli ölçüm yapar.
